شاخص بورس؛ هدف به جای وسیله
تاریخ انتشار : سه شنبه 18 تير 1387
علی فرحبخش
تالار بورس اکنون به اتاقی تشبیه شده که گوشه ای از آن با حرارت می سوزد،ولی قسمت بزرگی از آن همچنان با رکود و یخ زدگی روبه روست. میزان الحراره بورس یا شاخص قیمت ها نیز آنچنان تنظیم شده که تاثیر شرکت های داغ را با وزن بزرگی در میزان الحراره ملحوظ می دارد و بدین ترتیب بخش بزرگی از یخ زدگی بازار پوشانده می شود.
چنین است که بازار اگرچه در 40 روزه اخیر رشد کم نظیری را به لحاظ شاخص تجربه کرده ولی رشد بازار، رشدی نامتقارن است که به واسطه برخی شرکت های خاص حاصل شده و مهم ترین عامل در سودآوری آنها نه بهبود مدیریت داخلی، نه اصلاح ساختار بازار سرمایه، نه بهبود شرایط کلان اقتصادی کشور بلکه افزایش قیمت جهانی محصولاتی خاص همچون فولاد است که سود بادآورده ای برای این شرکت ها رقم زده است. دیروز شاخص قیمت در بورس تهران پنج درصد افزایش یافت که 5/2 درصد آن به تنهایی مربوط به شرکت فولاد مبارکه و 90/1 درصد آن مربوط به شرکت کشتیرانی است که پس از بازشدن نماد یکباره با رشد 68 درصدی روبه رو شد. همین یافته ها برای حرکت شاخص از ابتدای سال نیز قابل تعمیم است و در حالی که شاخص قیمت از ابتدای سال با رشد 24 درصدی همراه شده به تنهایی 16 درصد از افزایش شاخص مربوط به سه شرکت فولاد مبارکه، کشتیرانی و فولاد خوزستان است. شرکت فولاد مبارکه که اکنون به تنهایی نزدیک یک هفتم ارزش بازار را در اختیار دارد، از ابتدای سال تاکنون با افزایش 80 درصدی قیمت روبه رو بوده و تقریباً بار نصف رشد شاخص بازار در سال جاری را بر دوش کشیده است. آنچه تاثیر شرکت ها را بر شاخص کل نیازمند توجه ویژه می سازد، درصد پایین سهام شناور آزاد است که بسیاری از شرکت ها را به کوه های یخ قطب مبدل ساخته است که فقط قسمت کوچکی از آن در تابستان قابل ذوب شدن است و قسمت عمده ای از آن همواره در اختیار سهامداران حقوقی بزرگ بلوکه شده و یخ زده مانده است. برای مثال در مورد شرکت فولاد مبارکه که بیشترین تاثیر را در رشد شاخص از ابتدای سال داشته، فقط 2 درصد آن در اختیار سهامداران حقیقی است و از این بین فقط 300 برگه سهم برای این سهامداران صادر شده و 98 درصد آن به صورت بلوکه در اختیار سهامداران حقوقی مانده است. چنین است که ارزش کل معاملات سالانه بورس تهران نزدیک یک هفتم ارزش بازار است و بدین ترتیب برای جابه جا شدن یک برگه سهم به طور متوسط و باز هم به هفت سال زمان نیاز است. به نظر می رسد سیاستگذاران بازار در ماه های اخیر به جای آنکه توجه خود را بر اصلاح ساختار بازار و سعی در حذف رانت ها و تعمیق بیشتر بازار در بین سهامداران حقیقی متمرکز سازند، میزان الحراره بازار یا شاخص قیمت ها را هدف گذاری کرده اند و در این میان از هر وسیله ای برای ثبت رکوردهای جدید و نشان دادن حرارت در بازار فرو نمی گذارند. بسیاری از بخش های مهم بازار از جمله گروه های خودرو، واسطه گری مالی، بانک ها، محصولات پتروشیمی و حتی سیمان که هنوز سرنوشت آن مشخص نیست، از رکود عجیبی رنج می برند که گرمای موضعی هنوز نتوانسته راهی برای خروج آنها از سردی و جمود بیابد. رشد نامتقارن شاخص اگرچه توانسته میزان الحراره را بالا ببرد، ولی هنوز نتوانسته سهامداران را گرم و انگیزه لازم برای ورود آنان به بازار را فراهم کند. بورس را باید به آینه ای تشبیه کرد که معمولاً قوی ترین آثار تصمیمات سیاسی، اقتصادی و اجتماعی در آن به سرعت ظاهر می شود و سهامداران با شرکت در یک انتخابات آزاد و با ارائه علامت خرید یا فروش، چشم انداز خود را از تحولات آینده کشور به رخ سیاستمداران می کشند. چنین است که حرکت شاخص قیمت ها برای سیاستمداران همچون پاسخ آزمایش خون یک بیمار برای یک پزشک حاذق، بهترین سند وضعیت فعلی بیمار و تاثیر معالجات صورت گرفته در خصوص بهبودی وی است. در بورس تهران مدت هاست که شاخص قیمت ها از یک وسیله به یک هدف بدل شده است؛ هدفی که در آن سیاستمداران مایلند به هر نحوی حقانیت سیاست های درست یا غلط خود را به اثبات رسانند. عرصه بورس همچون انتخابات آزاد است که تا زمانی که اعتماد سهامداران جلب نشود و سیاست های حاکم بر بازار از شفافیت و ثبات لازم برخوردار نباشد، امکان جذب آنها برای ارائه علامت خرید بسیار دشوار است.