پس از مباحث بسيار زياد كارشناسي و اعلام نظر گروه‌هاي مختلف كاري طبق اعلام دبيركل محترم سازمان بورس در جرايد آيين نامه تشكيل سبد اوراق بهادار مصوبه هيأت مديره سازمان بورس پس از تأييد نهايي توسط شوراي بورس احتمالا از ارديبهشت ماه سال جاري به اجرا درخواهد آمد.
بدليل عدم اطلاع بسياري از مردم و سرمايه‌گذاران از سبد سهام و سوالات بسيار زيادي كه به عنوان كارگزار بورس از اينجانب به عمل مي‌آمد لازم ديدم بطور ساده و قابل فهم مطالبي دراين مورد بنويسيم كه اميدوارم باعث روشن شدن بسياري از ابهامات گردد.
تعداد زيادي از مردم علاقه‌مند به سرمايه‌گذاري در بورس هستند كه به دليل عدم دانش مالي قادر به تجزيه و تحليل مشخصي از شركت‌ها نيستند ولذا به علت ريسك موجود در بازار اقدامي درجهت سرمايه‌گذاري نمي‌نمايند.
راه اندازي سبدهاي سهام طيف بسيار گسترده‌اي از مردم را قادر به سرمايه‌گذاري و حضور در بورس خواهد نمود چون انتخاب دارايي‌هاي موجود در سبد توسط متخصصين صورت مي‌پذيرد و اين متخصصين هم توسط افراد حرفه‌اي ديگر مداوم كنترل مي‌گردند و در نتيجه يكي از مشكلات عمده طبقه متوسطي كه خواهان خريد سهام مي‌باشند و به علت عدم اطلاع خواهان خريد تك سهم به علت ريسك بالاي آن نمي‌باشند حل خواهد شد.
بطور بسيار خلاصه مي‌توان گفت كه بانكي عامل به عنوان امين مجموعه‌اي از سهام مختلف قابل معامله دربورس و يا اوراق مشاركت قانوني را خريداري ويك سبد يا مجموعه يا پرتفوليو را از آنها تشكيل خواهد داد و سپس برگههاي قابل معامله‌اي را كه نشان دهنده درصد مالكيتي معين از اين مجموعه است را براي فروش ارائه خواهد نمود.
مزاياي خريد اين برگهها به جاي تك سهم بطور كلي در اينست كه افزايش قيمت هر سهمي از مجموعه كاهش قيمت سهم ديگري از همان مجموعه را جبران كرده و ريسك خريدار برگه را به شدت كاهش خواهد داد و در نتيجه درصد بيشتري از مردم عادي ريسك گريز جذب بازار سرمايه خواهند شد قيمت برگههاي مذكور همه روزه براساس نرخ بازار درتابلويي جداگانه تعيين مي‌شود.
به نظر من تفاوت عمده مابين سبد سهام و شركتهاي سرمايه‌گذاري به شرح زير مي‌باشد:
1- پرتفوي شركتهاي سرمايه‌گذاري مجموعه‌اي از سهام شركتهاي بورسي وغيربورسي است در حالي كه سبد سهام فقط از سهام شركتهاي بورسي است. (البته در هر مورد اوراق مشاركت هم مي‌تواند باشد)
2- پرتفوي شركتهاي سرمايه‌گذاري در هر روز مي‌تواند تغيير كند و تعدادي از آنها فروش رفته و تعداد ديگري خريداري شوند در حاليكه در برخي از سبدهاي سهام، پرتفوي از شروع تا انحلال ثابت وغير قابل تغيير است.
3- درقيمت گذاري برگههاي سبد سهام ارزش روز سبد بطور كاملا شفاف ملاك اصلي است و براي مالك برگههاي تغييرات اين ارزش بطور روزانه كاملا ملموس است درحاليكه در سهام شركتهاي سرمايه‌گذاري اينطور نيست.
4- براي اداره شركتهاي سرمايه‌گذاري هزينههاي زيادي ازمحل عايدات پرداخت مي‌شود در حاليكه سبد سهام مسائل بوروكراسي و هزينههاي زياد ندارد.
5- سوابق و شخصيت مديران سبدهاي مختلف كاملا روشن به اطلاع عموم مي‌رسد و سرمايه‌گذاران قبل از خريد برگهها از آن آگاهي يافته و حق انتخاب خواهند داشت.
با توجه به مقدمه مذكور موارد مهمي كه به نظرم مي‌رسد را به طور خلاصه شرح مي‌دهم:
امين ومدير سبد اوراق بهادار
براي تشكيل يك سبد اوراق بهادار لازم است ابتدا يكي از بانك‌هاي كشور به عنوان امين سبد( كه كليه دارايي‌هاي متعلق به سبد نزد او و به امانت نگهداري مي‌شود) يك شخصيت حقوقي را به عنوان مديرسبد انتخاب و براي اداره سبد قرارداد لازم را منعقد نمايد ضمنا امين لازم است با يك مؤسسه حسابرسي معتمد بورس نيز قرارداد حسابرسي جهت كنترل وحسابرسي سبد منعقد نمايد. چون لازم است گزارش‌هاي عملكرد حسابرسي شده سبد بطور منظم در هر سه ماه منتشر گردد.
پس از مقدمات فوق و تعيين سرمايه لازم از طرف امين مدير سبد اقدام به انتخاب و خريد دارايي‌هاي مالي متشكل از كليه اوراق بهادار قابل معامله در بورس اوراق بهادر و اوراق مشاركت قانوني و داراي مجوز از مراجع ذيربط نموده و يا مبالغي را به صورت انواع سپرده نزد بانك‌‌ها و مؤسسات اعتباري كشور ( مورد تأييد بانك مركزي جمهوري اسلامي) توزيع مي‌نمايد.
لازم به ذكر است كه ميزان هرسهم به قيمت روز در هر سبد نبايد بيش از 5 درصد ارزش هر سبد در هر زمان باشد و همزمان نبايد بيشتر از 7 درصد ارزش روز سهام شركت سرمايه‌پذير باشد.
پس از انجام موارد فوق و تشكيل سبد، مديرسبد با ارائه سوابق مديريتي خود همراه با قرارداد امضا شده با امين سبد و اميدنامه حساب سبد( كه مشروح آن خواهد آمد) و ساير مدارك مورد نياز به هيأت پذيرش، پذيرش سبد در بورس اوراق بهادار تهران را تقاضا مي‌كند.
اميد نامه هر سبد متني است كه حاوي مطالب زير است:
(الف) شرحي از اهداف سبد
(ب) ميزان حداقل و حداكثر سرمايه‌گذاري ممكن هرفرد حقيقي
(ج) قيمت اسمي هربرگه مشاركت(هزار ريالي) و عمر حساب( 5 سال)
(د) اسامي و مشخصات كامل امين و مدير و درصد حق الزحمه آنان (حداكثر 15 درصد از كل سود حساب در طول عمر سبد) و نحوه برداشت آن
(ه) تاريخ پذيرش سبد دربورس
(و) شرايط مربوط به عدم احراز سقف و يا مازاد واريزي در حساب پس از پذيرش سبد در بورس
عرضه سهام سبد به عموم
پس از انجام موارد فوق بانك نسبت به افتتاح حساب آن سبد اقدام و با انجام اقداماتي دوره ده روزه پذيرنويسي برگههاي سبد را اعلام مي‌نمايد. عمر 5 ساله حساب هر سبد از ده روز پس از پايان مدت پذيره نويسي برگههاي مشاركت شروع مي‌شود.
در اين دوره است كه سرمايه‌گذاران حقيقي علاقه‌مند، با مراجعه به بانك اقدام به خريد برگههاي مشاركت 1000 ريالي به تعداد حداقل تا حداكثر تعيين شده در اميد نامه مي‌نمايند. لازم به ذكر است كه ارزش سبد دراين مالي برابر با خالص قيمت روز دارايي‌هاي زمان متعلق به سبد است كه به صورت برگههاي مشاركت 1000 ريالي عرضه مي‌شود. به طور مثال اگر فرضا در ابتداي تشكيل مبلغ 100 ميليارد ريال سهام خريداري شده و درتاريخ شروع دوره پذيره نويسي ارزش خالص روز آن برابر با 110 ميليارد ريال گرديده باشد تعداد برگههاي مشاركت قابل فروش سبد تعداد 110 ميليون عدد خواهد بود.
لازم به ذكر است كه فقط اشخاص حقيقي مجاز به خريد اين برگهها مي‌باشند و هيچ شخصي نمي‌تواند بيش از 5 درصد برگههاي مشاركت حساب را دراختيار داشته باشد، به جز در صورتي‌كه وجوه گردآوري شده پس از پايان دوره پذيرنويسي به حد نصاب لازم 50درصد نرسد امين مجاز به قبول سرمايه‌گذاري فقط يك شخص حقوقي حداكثر به ميزان 20 درصد كل مبلغ حساب سبد در هر زمان خواهد بود منوط به آنكه حداكثر سه ماه و با راه اندازي بازار ثانويه و با رعايت امكانات بازار، شخصيت حقوقي ياد شده نسبت به انتقال سرمايه‌گذاري خود به اشخاص حقيقي اقدام كند.
حساب سبد در صورتي مفتوح و عملياتي خواهد شد كه حداقل 50درصد وجوه پيش‌بيني شده به عنوان سقف حساب توسط سرمايه‌گذاران تاديه شود.
شروع معاملات سهام سبد در بورس و قيمت‌گذاري آنها
بورس اوراق بهادار تهران پس از اطمينان از تشكيل سبد ورعايت شرايط هيأت پذيرش، معاملات ثانويه برگههاي مشاركت اين حساب‌ها را انجام مي‌دهد و با تشخيص نماد خاصي به نام امين هرحساب سبد، امكان انجام معاملات آن را تسهيل مي‌نمايد.
قيمت برگههاي مشاركت حساب در بورس تهران با مكانيزم عرضه وتقاضا تعيين مي‌شود وسقف قيمت هر برگه در هر روز حداكثر به اضافه 102 درصد ارزش خالص دارايي‌هاي هربرگه در روز قبل خواهد بود.
دستورالعمل تعيين قيمت حداكثر(سقف) برگهها توسط هيأت مديره سازمان بورس تهيه و تصويب خواهد شد و درمحاسبه ارزش خالص دارايي‌ها كليه مطالبات حساب از جمله مطالبات سود سهام محاسبه خواهد شد. قيمت كف برگهها تابع شرايط بازار ومكانيزم عرضه و تقاضا بوده و محدوديتي ندارد.
نظر به اينكه اضافه ارزش حاصل از سرمايه گذاري‌هاي انجام شده و ساير درآمدها فقط در پايان عمر سبد بين‌دارندگان اوراق مشاركت سبد تقسيم مي‌شود لذا آنان طي عمر سبد سودي دريافت نمي‌دارند و درصورت نياز به وجوه نقد مي‌توانند تعدادي از اوراق را به قيمت روز (كه تمام اضافه ارز‌ش‌ها درقيمت آن مستقر است) بفروشند.
هزينههاي مورد قبول سبد
در مورد هزينههاي قابل قبول هرسبد( كه فقط 5 مورد مي‌باشد) ذكر موارد زير لازم به نظر مي‌رسد:
1- همانطوري كه ذكر شد درصد حق الزحمه امين و مدير حداكثر 15 درصد از كل سود حساب درطول عمر سبد است لذا در صورتي كه سودي عايد سهامداران نشود حق الزحمه برابر با صفرريال خواهد بود و چنانچه مبالغي قبلا به صورت علي‌الحساب دريافت شده باشد بايد عودت داشته شود و لذا ملاحظه مي‌شود كه سود امين ومدير درارتباط كامل با سود سبد است و اين موضوع باعث مي‌شود كه مديران هرسبد هم جهت درآمد بيشتر و هم از نظر اعتباري سعي نمايند تا حداكثر سود عايد شود.
2- هزينه حسابرسي كه طبق عرف و با توجه به حجم عمليات سبد توسط حسابرسان رسمي قسم خورده انجام مي‌شود.
3- هزينههاي انجام معاملات دربورس از قبيل حق الزحمه كارگزاران و ماليات وساير حقوق قابل پرداخت كه نرخ‌هاي آن كاملا معلوم وقانوني است.
4- هزينههاي چاپ وانتشار اميد نامه كه مي‌بايد سقف ريالي آن در اميدنامه ذكر شود.
5- هزينههاي تبليغات و اطلاع‌رساني در مورد سبد و عملكرد آن جهت استفاده سرمايه‌گذاران كه سقف ريالي آن نيز بايد در اميدنامه ذكر شود.
مورد قابل توجه اينكه جمع هزينههاي مندرج در بندهاي 4و5 حداكثر نبايد ازيك درصد كل ارزش اسمي حساب تجاوز كند و هرگونه هزينه ديگري به جز موارد ذكر شده در بالا از محل كارمزد امين و مدير تأمين مي‌شود و ارتباطي به سرمايه‌گذاران ندارد.
ساير موارد
موارد ديگري كه قابل ذكرمي‌دانم به شرح زير مي‌باشد:
الف- همانطوري كه ذكر شد پس ازپذيرش هرسبد دربورس ، امين (بانك) حسابي را براي آن سبد افتتاح مي‌نمايد. كليه مبالغ نقدي دريافتي از محل فروش اوراق بهادار و يا اخذ سودهاي مختلف و غيره بايد به اين حساب (كه به نام امين است) واريز شود وهمچنين كليه مبالغ لازم جهت خريد اوراق بهادار و يا پرداخت هزينه و يا سود سرمايه‌گذاران و تسويه حساب‌ها در پايان عمر سبد بايد از اين حساب صورت پذيرد.
ب- كليه معاملات خريد و فروش اوراق بهادار در حساب سبد به نام امين و به دستور مدير انجام خواهد شد.
ج- هزينههاي مربوط به حساب به دستور مدير انجام مي‌شود و مسووليت نهايي تسويه حساب نيز از طريق اختياراتي خواهد بود كه امين به مدير داده است.
د- حق الزحمه امين و مدير بعد از تأييد ارقام توسط حسابرس پرداخت خواهد شد.
ه – طي سه ماه پاياني عمر حساب، مدير موظف به نقد كردن تدريجي دارايي‌ها و آمادگي براي تسويه حساب با سرمايه‌گذاران خواهد بود و سهم آن عده ازسرمايه‌گذاراني كه براي وصول اصل وسود سرمايه خود مراجعه نكنند به نام خودشان نزد امين توديع خواهد شد.و فعاليت حساب وقتي متوقف محسوب مي‌شود كه عمليات مورد تأييد حسابرس قرار گرفته باشد.
شهرام شهميري- دنياي اقتصاد