Reza
April 7th, 2004, 21:24
پس از مباحث بسيار زياد كارشناسي و اعلام نظر گروه‌هاي مختلف كاري طبق اعلام دبير كل محترم سازمان بورس در جرايد آيين‌نامه تشكيل سبد اوراق بهادار مصوبه هيأت مديره سازمان بورس پس از تاييد نهايي توسط شوراي بورس احتمالا از ارديبهشت ماه سال جاري به اجرا در خواهد آمد.
به دليل عدم اطلاع بسياري از مردم و سرمايه‌گذاران از سبد سهام و سوالات بسيار زيادي كه به عنوان كارگزار بورس از اين جانب به عمل مي‌آمد لازم ديدم به طور ساده و قابل فهم مطالبي در اين مورد بنويسم كه اميدوارم باعث روشن شدن بسياري از ابهامات گردد.
تعداد زيادي از مردم علاقه‌مند به سرمايه‌گذاري در بورس هستند كه به دليل عدم دانش مالي قادر به تجزيه و تحليل مشخصي از شركت‌ها نيستند و لذا به علت ريسك موجود در بازار اقدامي در جهت سرمايه‌گذاري نمي‌نمايند.
راه‌اندازي سبدهاي سهام طيف بسيار گسترده اي از مردم را قادر به سرمايه‌گذاري و حضور در بورس خواهد نمود چون انتخاب دارايي‌هاي موجود در سبد توسط متخصصين صورت مي‌پذيرد و اين متخصصين هم توسط افراد حرفه‌اي ديگر مداوم كنترل مي‌گردند و در نتيجه يكي از مشكلات عمده طبقه متوسطي كه خواهان خريد سهام مي‌باشند و به علت عدم اطلاع خواهان خريد تكنولوژي سهم به علت ريسك بالاي آن نمي‌باشند حل خواهد شد.
به طور بسيار خلاصه مي‌توان گفت كه بانكي عامل به عنوان امين مجموعه‌اي از سهام مختلف قابل معامله در بورس و يا اوراق مشاركت قانوني را خريداري و يك سبد يا مجموعه يا پرتفوليو را از آنها تشكيل خواهد داد و سپس برگه‌هاي قابل معامله‌اي را كه نشان دهنده درصد مالكيتي معين از اين مجموعه است را براي فروش ارائه خواهد نمود.
مزاياي خريد اين برگه‌ها به جاي تكنولوژي سهم به طور كلي در اين است كه افزايش قيمت هر سهمي از مجموعه كاهش قيمت سهم ديگري از همان مجموعه را جبران كرده و ريسك خريدار برگه را به شدت كاهش خواهد داد و در نتيجه درصد بيشتري از مردم عادي ريسك گريز جذب بازار سرمايه خواهند شد قيمت برگه‌هاي مذكور همه روزي بر اساس نرخ بازار در تابلويي جداگانه تعيين مي‌شود.
به نظر من تفاوت عمده مابين سبد سهام و شركت‌هاي سرمايه‌گذاري به شرح زير مي‌باشند:
1- پرتفوي شركت‌هاي سرمايه‌گذاري مجموعه‌اي از سهام شركت‌هاي بورسي و غير بورسي است در حالي كه سبد سهام فقط از سهام شركت‌هاي بورسي است. (البته در هر مورد اوراق مشاركت هم مي‌تواند باشد)
2- پرتفوي شركت‌هاي سرمايه‌گذاري در هر روزي مي‌تواند تغيير كند و تعدادي از آنها فروش رفته و تعداد ديگري خريداري شوند در حالي كه در سبد سهام، پرتفوي از شروع تا انحلال ثابت و غير قابل تغيير است.
3- در قيمت‌گذاري برگه‌هاي سبد سهام ارزش روز سبد به طور كاملا شفاف ملاك اصلي است و براي مالك برگه‌ها تغييرات اين ارزش به طور روزانه كاملا ملموس است در حاليكه در سهام شركت‌هاي سرمايه‌گذاري اين طور نيست.
4- براي اداره شركت‌هاي سرمايه‌گذاري هزينه‌هاي زيادي از محل عايدات پرداخت مي‌شود در حالي كه سبد سهام مسايل بوروكراسي و هزينه‌هاي زياد ندارد.
5- سوابق و شخصيت مديران سبدهاي مختلف كاملا روشن به اطلاع عموم مي‌رسد و سرمايه‌گذاران قبل از خريد برگه‌ها از آن آگاهي يافته و حق انتخاب خواهند داشت.
با توجه به مقدمه مذكور موارد مهمي كه به نظرم مي‌رسد را به طور خلاصه شرح مي‌دهم:
امين و مدير سبد اوراق بهادار
براي تشكيل يك سبد اوراق بهادار لازم است ابتدا يكي از بانك‌هاي كشور به عنوان امين سبد (كه كليه دارايي‌هاي متعلق به سبد نزد او به امانت نگهداري مي‌شود) يك شخصيت حقوقي را به عنوان مدير سبد انتخاب و براي اداره سبد قرارداد لازم را منعقد نمايد، ضمنا امين لازم است با يك موسسه حسابرسي معتمد بورس نيز قرارداد حسابرسي جهت كنترل و حسابرسي سبد منعقد نمايد. چون لازم است گزارش‌هاي عملكرد حسابرسي شده سبد به طور منظم در هر سه ماه منتشر گردد.
پس از مقدمات فوق و تعيين سرمايه لازم از طرف ايمن مدير سبد اقدام به انتخاب و خريد دارايي‌هاي مالي متشكل از كليه اوراق بهادار قابل معامله در بورس اوراق بهادار و اوراق مشاركت قانوني و داراي مجوز از مراجعه ذي‌ربط نموده و يا مبالغي را به صورت انواع سپرده نزد بانك‌ها و موسسات اعتباري كشور (مورد تاييد بانك مركزي جمهوري اسلامي) توزيع مي‌نمايند.
لازم به ذكر است كه ميزان هر سهم به قيمت روز در هر سبد نبايد بيش از 5 درصد ارزش هر سبد در هر زمان باشد و هم‌زمان نبايد بيشتر از 7 درصد ارزش روز سهام شركت سرمايه‌پذير باشد.
پس از انجام موارد فوق و تشكيل سبد، مدير سبد با ارائه سوابق مديريتي خود همراه با قرارداد امضا شده با امين سبد و اميدنامه حساب سبد (كه مشروح آن خواهد آمد) و ساير مدارك مورد نياز به هيأت پذيرش، پذيرش سبد در بورس اوراق بهادار تهران را تقاضا مي‌كند.
اميدنامه هر سبد متني است كه حاوي مطالب زير است:
الف) شرحي از اهداف سبد
ب) ميزان حداقل و حداكثر سرمايه‌گذاري ممكن هر فرد حقيقي
ج) قيمت اسمي هر برگه مشاركت (هزارريالي) و عمر حساب (5 سال)
د) اسامي و مشخصات كامل امين و مدير و درصد حق‌الزحمه آنان (حداكثر 15 درصد از كل سود حساب در طول عمرد سبد) و نحوه برداشت آن.
ه) تاريخ پذيرش سبد در بورس
و) شرايط مربوط به عدم احراز سقف و يا مازاد واريزي در حساب پس از پذيرش سبد در بورس
عرضه سهام سبد به عموم
پس از انجام موارد فوق بانك نسبت به افتتاح حساب آن سبد اقدام و با انجام اقداماتي دوره ده روزه پذيره‌نويسي برگه‌هاي سبد را اعلام مي‌نمايد. عمر 5 ساله حساب هر سبد از ده روز پس از پايان مدت پذيره‌نويسي برگه‌هاي مشاركت شروع مي‌شود.
در اين دوره است كه سرمايه‌گذاران حقيقي علاقه‌مند با مراجعه به بانك اقدام به خريد برگه‌هاي مشاركت1000 ريالي به تعداد حداقل تا حداكثر تعيين شده در اميدنامه مي‌نمايند. لازم به ذكر است كه ارزش سبد در اين زمان برابر با خالص قيمت روز دارايي‌هاي مالي متعلق به سبد است كه به صورت برگه‌هاي مشاركت 1000 ريالي عرضه مي‌شوند. به طور مثال اگر فرضا در ابتداي تشكيل مبلغ 100 ميليارد ريال سهام خريداري شده و در تاريخ شروع دوره پذيره نويسي ارزش خالص روز آن برابر با 110 ميليارد ريال گرديده باشد تعداد برگه‌هاي مشاركت قابل فروش سبد تعداد 110 ميليون عدد خواهد بود.
لازم به ذكر است كه فقط اشخاص حقيقي مجاز به خريد اين برگه‌ها مي‌باشند و هيچ شخصي نمي‌تواند بيش از 5 درصد برگه‌هاي مشاركت حساب را در اختيار داشته باشد، به جز در صورتي‌كه وجوه گردآوري شده پس از پايان دوره پذيره نويسي به حد نصاب لازم 50 درصد نرسد امين مجاز به قبول سرمايه‌گذاري فقط يك شخص حقوقي حداكثر به ميزان 20 درصد كل مبلغ حساب سبد در هر زمان خواهد بود منوط به آن كه حداكثر سه ماه و با راه‌اندازي بازار ثانويه و با رعايت امكانات بازار، شخصيت حقوقي ياد شده نسبت به انتقال سرمايه‌گذاري خود به اشخاص حقيقي اقدام كند.
حساب سبد در صورتي مفتوح و عملياتي خواهد شد كه حداقل 50 درصد وجوه پيش‌بيني شده به عنوان سقف حساب توسط سرمايه‌گذاران تاديه شود.
شروع معاملات سهام سبد در بورس و قيمت‌گذاري آنها
بورس اوراق بهادار تهران پس از اطمينان از تشكيل سبد و رعايت شرايط هيأت پذيرش، معاملات ثانويه برگه‌هاي مشاركت اين حساب‌ها را انجام مي‌دهد و با تخصيص نماد خاصي به نام امين هر حساب سبد، امكان انجام معاملات آن را تسهيل مي‌نمايد.
قيمت برگه‌هاي مشاركت حساب در بورس تهران با مكانيزم عرضه و تقاضا تعيين مي‌شود و سقف قيمت هر برگه در هر روز حداكثر به اضافه 102 درصد ارزش خالص دارايي‌هاي هر برگه در روز قبل خواهد بود.
دستور‌العمل تعيين قيمت حداكثر (سقف) برگه‌ها توسط هيأت مديره سازمان بورس تهيه و تصويب خواهد شد و در محاسبه ارزش خالص دارايي‌ها كليه مطالبات حساب از جمله مطالبات سود سهام محاسبه خواهد شد. قيمت كف برگه‌ها تابع شرايط بازار و مكانيزم عرضه و تقاضا بوده و محدوديتي ندارد.
نظر به اين‌كه اضافه ارزش حاصل از سرمايه‌گذاري‌هاي انجام شده و ساير درآمدها فقط در پايان عمر سبد بين دارندگان اوراق مشاركت سبد تقسيم مي‌شود لذا آنان طي عمر سبد، سودي دريافت نمي‌دارند و در صورت نياز به وجوه نقد مي‌توانند تعدادي از اوراق را به قيمت روز (كه تمام اضافه ارزش‌ها در قيمت آن مستتر است)، بفروشند.
شهرام شهميري
دنياي اقتصاد
به دليل عدم اطلاع بسياري از مردم و سرمايه‌گذاران از سبد سهام و سوالات بسيار زيادي كه به عنوان كارگزار بورس از اين جانب به عمل مي‌آمد لازم ديدم به طور ساده و قابل فهم مطالبي در اين مورد بنويسم كه اميدوارم باعث روشن شدن بسياري از ابهامات گردد.
تعداد زيادي از مردم علاقه‌مند به سرمايه‌گذاري در بورس هستند كه به دليل عدم دانش مالي قادر به تجزيه و تحليل مشخصي از شركت‌ها نيستند و لذا به علت ريسك موجود در بازار اقدامي در جهت سرمايه‌گذاري نمي‌نمايند.
راه‌اندازي سبدهاي سهام طيف بسيار گسترده اي از مردم را قادر به سرمايه‌گذاري و حضور در بورس خواهد نمود چون انتخاب دارايي‌هاي موجود در سبد توسط متخصصين صورت مي‌پذيرد و اين متخصصين هم توسط افراد حرفه‌اي ديگر مداوم كنترل مي‌گردند و در نتيجه يكي از مشكلات عمده طبقه متوسطي كه خواهان خريد سهام مي‌باشند و به علت عدم اطلاع خواهان خريد تكنولوژي سهم به علت ريسك بالاي آن نمي‌باشند حل خواهد شد.
به طور بسيار خلاصه مي‌توان گفت كه بانكي عامل به عنوان امين مجموعه‌اي از سهام مختلف قابل معامله در بورس و يا اوراق مشاركت قانوني را خريداري و يك سبد يا مجموعه يا پرتفوليو را از آنها تشكيل خواهد داد و سپس برگه‌هاي قابل معامله‌اي را كه نشان دهنده درصد مالكيتي معين از اين مجموعه است را براي فروش ارائه خواهد نمود.
مزاياي خريد اين برگه‌ها به جاي تكنولوژي سهم به طور كلي در اين است كه افزايش قيمت هر سهمي از مجموعه كاهش قيمت سهم ديگري از همان مجموعه را جبران كرده و ريسك خريدار برگه را به شدت كاهش خواهد داد و در نتيجه درصد بيشتري از مردم عادي ريسك گريز جذب بازار سرمايه خواهند شد قيمت برگه‌هاي مذكور همه روزي بر اساس نرخ بازار در تابلويي جداگانه تعيين مي‌شود.
به نظر من تفاوت عمده مابين سبد سهام و شركت‌هاي سرمايه‌گذاري به شرح زير مي‌باشند:
1- پرتفوي شركت‌هاي سرمايه‌گذاري مجموعه‌اي از سهام شركت‌هاي بورسي و غير بورسي است در حالي كه سبد سهام فقط از سهام شركت‌هاي بورسي است. (البته در هر مورد اوراق مشاركت هم مي‌تواند باشد)
2- پرتفوي شركت‌هاي سرمايه‌گذاري در هر روزي مي‌تواند تغيير كند و تعدادي از آنها فروش رفته و تعداد ديگري خريداري شوند در حالي كه در سبد سهام، پرتفوي از شروع تا انحلال ثابت و غير قابل تغيير است.
3- در قيمت‌گذاري برگه‌هاي سبد سهام ارزش روز سبد به طور كاملا شفاف ملاك اصلي است و براي مالك برگه‌ها تغييرات اين ارزش به طور روزانه كاملا ملموس است در حاليكه در سهام شركت‌هاي سرمايه‌گذاري اين طور نيست.
4- براي اداره شركت‌هاي سرمايه‌گذاري هزينه‌هاي زيادي از محل عايدات پرداخت مي‌شود در حالي كه سبد سهام مسايل بوروكراسي و هزينه‌هاي زياد ندارد.
5- سوابق و شخصيت مديران سبدهاي مختلف كاملا روشن به اطلاع عموم مي‌رسد و سرمايه‌گذاران قبل از خريد برگه‌ها از آن آگاهي يافته و حق انتخاب خواهند داشت.
با توجه به مقدمه مذكور موارد مهمي كه به نظرم مي‌رسد را به طور خلاصه شرح مي‌دهم:
امين و مدير سبد اوراق بهادار
براي تشكيل يك سبد اوراق بهادار لازم است ابتدا يكي از بانك‌هاي كشور به عنوان امين سبد (كه كليه دارايي‌هاي متعلق به سبد نزد او به امانت نگهداري مي‌شود) يك شخصيت حقوقي را به عنوان مدير سبد انتخاب و براي اداره سبد قرارداد لازم را منعقد نمايد، ضمنا امين لازم است با يك موسسه حسابرسي معتمد بورس نيز قرارداد حسابرسي جهت كنترل و حسابرسي سبد منعقد نمايد. چون لازم است گزارش‌هاي عملكرد حسابرسي شده سبد به طور منظم در هر سه ماه منتشر گردد.
پس از مقدمات فوق و تعيين سرمايه لازم از طرف ايمن مدير سبد اقدام به انتخاب و خريد دارايي‌هاي مالي متشكل از كليه اوراق بهادار قابل معامله در بورس اوراق بهادار و اوراق مشاركت قانوني و داراي مجوز از مراجعه ذي‌ربط نموده و يا مبالغي را به صورت انواع سپرده نزد بانك‌ها و موسسات اعتباري كشور (مورد تاييد بانك مركزي جمهوري اسلامي) توزيع مي‌نمايند.
لازم به ذكر است كه ميزان هر سهم به قيمت روز در هر سبد نبايد بيش از 5 درصد ارزش هر سبد در هر زمان باشد و هم‌زمان نبايد بيشتر از 7 درصد ارزش روز سهام شركت سرمايه‌پذير باشد.
پس از انجام موارد فوق و تشكيل سبد، مدير سبد با ارائه سوابق مديريتي خود همراه با قرارداد امضا شده با امين سبد و اميدنامه حساب سبد (كه مشروح آن خواهد آمد) و ساير مدارك مورد نياز به هيأت پذيرش، پذيرش سبد در بورس اوراق بهادار تهران را تقاضا مي‌كند.
اميدنامه هر سبد متني است كه حاوي مطالب زير است:
الف) شرحي از اهداف سبد
ب) ميزان حداقل و حداكثر سرمايه‌گذاري ممكن هر فرد حقيقي
ج) قيمت اسمي هر برگه مشاركت (هزارريالي) و عمر حساب (5 سال)
د) اسامي و مشخصات كامل امين و مدير و درصد حق‌الزحمه آنان (حداكثر 15 درصد از كل سود حساب در طول عمرد سبد) و نحوه برداشت آن.
ه) تاريخ پذيرش سبد در بورس
و) شرايط مربوط به عدم احراز سقف و يا مازاد واريزي در حساب پس از پذيرش سبد در بورس
عرضه سهام سبد به عموم
پس از انجام موارد فوق بانك نسبت به افتتاح حساب آن سبد اقدام و با انجام اقداماتي دوره ده روزه پذيره‌نويسي برگه‌هاي سبد را اعلام مي‌نمايد. عمر 5 ساله حساب هر سبد از ده روز پس از پايان مدت پذيره‌نويسي برگه‌هاي مشاركت شروع مي‌شود.
در اين دوره است كه سرمايه‌گذاران حقيقي علاقه‌مند با مراجعه به بانك اقدام به خريد برگه‌هاي مشاركت1000 ريالي به تعداد حداقل تا حداكثر تعيين شده در اميدنامه مي‌نمايند. لازم به ذكر است كه ارزش سبد در اين زمان برابر با خالص قيمت روز دارايي‌هاي مالي متعلق به سبد است كه به صورت برگه‌هاي مشاركت 1000 ريالي عرضه مي‌شوند. به طور مثال اگر فرضا در ابتداي تشكيل مبلغ 100 ميليارد ريال سهام خريداري شده و در تاريخ شروع دوره پذيره نويسي ارزش خالص روز آن برابر با 110 ميليارد ريال گرديده باشد تعداد برگه‌هاي مشاركت قابل فروش سبد تعداد 110 ميليون عدد خواهد بود.
لازم به ذكر است كه فقط اشخاص حقيقي مجاز به خريد اين برگه‌ها مي‌باشند و هيچ شخصي نمي‌تواند بيش از 5 درصد برگه‌هاي مشاركت حساب را در اختيار داشته باشد، به جز در صورتي‌كه وجوه گردآوري شده پس از پايان دوره پذيره نويسي به حد نصاب لازم 50 درصد نرسد امين مجاز به قبول سرمايه‌گذاري فقط يك شخص حقوقي حداكثر به ميزان 20 درصد كل مبلغ حساب سبد در هر زمان خواهد بود منوط به آن كه حداكثر سه ماه و با راه‌اندازي بازار ثانويه و با رعايت امكانات بازار، شخصيت حقوقي ياد شده نسبت به انتقال سرمايه‌گذاري خود به اشخاص حقيقي اقدام كند.
حساب سبد در صورتي مفتوح و عملياتي خواهد شد كه حداقل 50 درصد وجوه پيش‌بيني شده به عنوان سقف حساب توسط سرمايه‌گذاران تاديه شود.
شروع معاملات سهام سبد در بورس و قيمت‌گذاري آنها
بورس اوراق بهادار تهران پس از اطمينان از تشكيل سبد و رعايت شرايط هيأت پذيرش، معاملات ثانويه برگه‌هاي مشاركت اين حساب‌ها را انجام مي‌دهد و با تخصيص نماد خاصي به نام امين هر حساب سبد، امكان انجام معاملات آن را تسهيل مي‌نمايد.
قيمت برگه‌هاي مشاركت حساب در بورس تهران با مكانيزم عرضه و تقاضا تعيين مي‌شود و سقف قيمت هر برگه در هر روز حداكثر به اضافه 102 درصد ارزش خالص دارايي‌هاي هر برگه در روز قبل خواهد بود.
دستور‌العمل تعيين قيمت حداكثر (سقف) برگه‌ها توسط هيأت مديره سازمان بورس تهيه و تصويب خواهد شد و در محاسبه ارزش خالص دارايي‌ها كليه مطالبات حساب از جمله مطالبات سود سهام محاسبه خواهد شد. قيمت كف برگه‌ها تابع شرايط بازار و مكانيزم عرضه و تقاضا بوده و محدوديتي ندارد.
نظر به اين‌كه اضافه ارزش حاصل از سرمايه‌گذاري‌هاي انجام شده و ساير درآمدها فقط در پايان عمر سبد بين دارندگان اوراق مشاركت سبد تقسيم مي‌شود لذا آنان طي عمر سبد، سودي دريافت نمي‌دارند و در صورت نياز به وجوه نقد مي‌توانند تعدادي از اوراق را به قيمت روز (كه تمام اضافه ارزش‌ها در قيمت آن مستتر است)، بفروشند.
شهرام شهميري
دنياي اقتصاد